Merhaba arkadaşlar! Uzun bir aradan sonra tekrar derslerimizi anlatmaya devam ediyoruz. Bu derste sizlerle geniş zamanın Osmanlı Türkçesindeki kullanımlarına bakacağız. Geniş zamanın özelliklerine daha yakından bakalım:
- Geniş zaman eki yuvarlaklık uyumuna bağlı olarak yazılmaktadır.
- Geniş zamanın çekimi, Türkçe zaman çekiminin en düzensiz çekimidir. Fiil gövdelerine gelecek ek mantıklı bir düzen içerisinde bulunmaz. Hangi fiile hangi ekin geleceğini işiterek öğreniriz.
Örneğin; bulmak ⇒ bulur olurken bölmek ⇒ bölür değil böler olur.
3. -ar ve -er getirilen fiiller kalın ünlülü ise ار gelir, ince ünlülü ise sadece ر gelir.
Örneğin; اتار ⇒ atar fiilinde kalın ünlü olduğu için ار gelirken
اىپر ⇒ içer fiilinde ise ince ünlü olduğu için sadece ر gelmiştir.7
4. Eski Türkiye Türkçesi döneminde -ır/-ir kullanımları düzlük yuvarlaklık uyumuna bağlı değildi.
Örneğin; الور ⇒ alur, بىلور ⇒ bilür gibi
Zamir
|
Fiil kökü
|
Zaman eki
|
Kişi eki
|
Ben-
|
yürü-
|
r-
|
üm-
|
Sen-
|
yürü-يورو
|
r-ار
|
sün-
|
O-او
|
yürü-يورو
|
r-ار
| |
Biz-
|
yürü-يورو
|
r-ار
|
üz-
|
Siz-
|
yürü-يورو
|
r-ار
|
sünüz-
|
Onlar-
|
yürü-يورو
|
r-ار
|
ler-
|
5. Geniş zamanın olumsuzu -mAz ekiyle yapılır. genellikle ince ünlülü fiillerde مز- olurken kalın ünlülü fiillerde ise ماز- olur. birinci teklik şahıslarda ise bu ek değişmiştir.
Geniş zamanın olumsuz çekiminde ince ünlülü fiil çekimine örnek:
Olumlu Çekimi
|
Olumsuz hali
|
Seç-er-im:
|
Seç-me-m:v
|
Seç-er-sin: سچرسڭ
|
Seç-mez-sin:v
|
Seç-er:
|
Seç-mez:
|
Seç-er-iz:سچرز
|
Seç-me-(y)-iz:
|
Seç-er-siniz:
|
Seç-mez-siniz:
|
Seç-er-ler:
|
Seç-mez-ler:
|
Geniş zamanın olumsuz çekiminde kalın ünlülü fiil çekimine örnek:
Olumlu Çekimi
|
Olumsuz hali
|
Yaz-ar-ım:
|
Yaz-ma-m:
|
Yaz-ar-sın:
|
Yaz-maz-sın:
|
Yaz-ar:
|
Yaz-maz:
|
Yaz-ar-ız:
|
Yaz-ma-(y)-ız:
|
Yaz-ar-sınız:
|
Yaz-maz-sınız:
|
Yaz-ar-lar:
|
Yaz-maz-lar:
|
Evet arkadaşlar! sizlerle geniş zaman ekinin Osmanlı Türkçesindeki kullanımını bu şekilde işlemeye çalıştık. Bilmelisiniz ki Osmanlı Türkçesi yeni bir dil değil öz Türkçedir. O yüzden zor olan hiçbir yanı da bulunmamaktadır. Eğer azim edip bu işin peşini bırakmazsanız Osmanlı Türkçesini en iyi şekilde öğrenebilirsiniz. Ancak bütün işler de olduğu gibi bırakırsanız o zaman bu işin sonunu getiremezsiniz. Bu yüzden zor demek yerine elinizden geleni yapmalısınız. Saygılarımla Nazife Nur YILMAZ.