Merhaba arkadaşlar! bu dersimizde Osmanlı Türkçesi metinlerinde sıkça kullanılan ay adlarına bakacağız. Günümüzde kullandığımız ay isimlerinin nasıl kabul edildiğini ve hangi süreçlerden geçerek bu halini aldığını sizlere aktarmaya çalışacağım.
Arkadaşlar! Osmanlı Türkçesinde kullanılan ay isimleri günümüzde kullandığımız ay isimlerinden tamamen farklıydı. Çünkü Osmanlı Türkçesinde Arapça olan ay isimleri kullanılmaktaydı. Hatta bazı zamanlarda ay isimlerinin ilk, orta ve son günleri için de ayrı kullanımlar kullanılmaktaydı. Daha sonralarında günümüz dünyasına yaklaştıkça Osmanlı Türkçesinde meydana gelen değişimler ve dönüşümler çerçevesinde kullanılan bu ay isimlerinde de farklılıklar ortaya çıkmış ve günümüzde kullandığımız ay isimlerinin oluşumu meydana gelmiştir. Şimdi sizlerle bu ay isimlerinin ilk kullanımlarına bakalım:
Osmanlı Devletinin ilk zamanlarında kullandığı takvim aslında hicrî-kamerî denilen ay esaslı takvim olup müslümanların Mekke'den Medine'ye hicretini başlangıç kabul eden bir takvimdir.
Bu takvim Osmanlı Devletinin resmi işlerinde ve diğer sosyal kurumlarında 17. yüzyılın ikinci yarısına kadar kullanılmış; bundan sonra kimi mali işlerin düzenlenmesinde güneş yılı esas alınarak başka takvimler kullanılmaya başlanmıştır.
Hicrî-Kamerî takviminin ay adları Arapçadır. Özellikle arşiv belgelerinde bu ay adları birer kısaltma ile gösterilmiştir. Bu ay adları şu şekildedir:
|
AY ADI
|
YAZILIŞI
|
KISALTMASI
|
|
Muharrem
|
محرم
|
م
|
|
Safer
|
صفر
|
ص
|
|
Rebi’ülevvel
|
ربيع الاول
|
را
|
|
Rebi’ülâhire
|
ربيع الاخره
|
ر
|
|
Cumâdelûlâ
|
جمادي الاولي
|
جا
|
|
Cumâdelâhire
|
جمادي الاخره
|
ج
|
|
Receb
|
رجب
|
ب
|
|
Şa’bân
|
شعبان
|
ش
|
|
Ramazân
|
رمضان
|
ن
|
|
Şevvâl
|
شوال
|
ل
|
|
Zilka’de
|
ذي القعده
|
ذا
|
|
Zilhicce
|
ذي الحجه
|
ذ
|
Cumâdelûlâ ve Cumâdelâhire aylarının isimleri Türkçede Cemâziyelevvel ve cemâziyelâhir şekline dönüşmüştür.
Kimi vesika ve tarihi metinlerde ayın günleri açık olarak belirtilmez, bunların yerine bazı kalıp ifadeler kullan ılır. Bu kalıp ifadeler şunlardır:
غره- gurre: Ayın ilk günü
سلخ-selh: Ayın son günü
اواﺌل-evâil: Ayın 1-10. günleri
اواسط-evâsıt: Ayın 11-20. günleri
اواخر-evâhir: Ayın 21-30. günleri
Bu ayların uygulamasında yeniçeri maaşları üç ayda bir verilir. İşte bu üç aylık gruplar kendisini oluşturan kısaltmalarının birleşmesiyle oluşmuş kelimelerle ifade edilirdi. Bu kısaltmalar:
Muharrem- Safer- Rebi'ülevvel: Masar-مصر
Rebi'ülâ^hire- Cumâdelûlâ- Cumâdelâhire: Recec- رجج
Receb- Şa'bân- Ramazân: Reşen- رشن
Şevval- Zilka'de- Zilhicce: Lezez- لذذ
1678 tarihinden itibaren mali işlerde 365 günlük güneş yılını esas alan ve Rumî yahut Malî takvim diye bilinen takvim kullanılmaya başlandı. Bu takvim 1839' dan itibaren bütün resmi ve mali işlerde kullanıldı. 1 Mart'ı sene başlangıcı alan bu takvime göre ay adları şöyledir:
Mart:مارت
Nisan:نيسان
Mayıs:مايس
Haziran:حزيران
Temmuz:تموز
Ağustos:آغوستوس
Eylül:ايلول
Teşrin-i evvel:تشرين اول Zaman içerisinde "Ekim"
Teşrin-i sânî:تشرين ثاني Zaman içerisinde "Kasım"
Kanûn-ı evvel:كانون اول Zaman içerisinde "Aralık"
Kanûn-ı sânî:كانون ثاني Zaman içerisinde "Ocak"
Evet arkadaşlar! Bu dersimizde sizlere Osmanlı Türkçesinde kullanılan ay adlarının neler olduğunu ve ne gibi değişiklikler gösterdiğini anlatmaya çalıştım. Umarım faydasını görürsünüz.
Saygılarımla Nazife Nur YILMAZ.